Burkulma ile Başlayan Romatizma Hikâyesi: Post-Travmatik Artrit

Günlük yaşamda hepimiz düşeriz, bileğimizi burkarız, dizimizi çarparız. Çoğu zaman bu tür travmalar birkaç gün istirahat, soğuk uygulama ve ağrı kesiciyle geçer.

Ancak bazı durumlarda tablo farklı gelişir: Ağrı ve şişlik haftalar, hatta aylar sonra bile sürer. Röntgen “yumuşak doku zedelenmesi” demiştir ama eklem bir türlü eski haline dönmez.

İşte bu durumda akla gelmesi gereken önemli bir olasılık vardır: travma sonrası gelişen eklem iltihabı.

🔹 Post-travmatik artrit (PTA) Nedir ve Ne Sıklıkta Görülür?

PTA, bir eklem travmasından sonra ortaya çıkan iltihabi süreci tanımlar. Bu durum, eklem yüzeyinde mikro düzeyde yırtıklar, hücre ölümü ve bağışıklık aktivasyonu ile başlar.

Tüm osteoartrit (kireçlenme) vakalarının yaklaşık %12’sinin temelinde geçmişteki bir travma bulunur. En sık diz, ayak bileği ve omuz etkilenir. Bazı bireylerde ise bu süreç, bağışıklık sisteminin devreye girmesiyle romatizmal bir hastalığa ilerleyebilir.

💬 Hastalar Nasıl Tanımlar

"Daha önce hiçbir eklem sorunum yoktu, burkulmadan sonra başladı."

"Eklemim o sakatlıktan sonra hiç eski haline dönmedi."

Bu ifadeler, klinikte post-travmatik artrit hastalarında sık duyulan cümlelerdir. Travmadan sonraki ilk haftalarda başlayan ağrı ve şişlik çoğu zaman 2–3 ay içinde kaybolur. Ancak bazı kişilerde bu süreç kesintisiz devam eder ve 6 ayı geçerse kronikleşme riski doğar.

Kronik PTA iki ana yöne evrilebilir:

1. Post-Travmatik Osteoartrit (PTOA) – kıkırdak hasarıyla giden, zamanla “kireçlenme”ye dönüşen tablo.

2. Post-Travmatik İnflamatuar Artrit (PTIA) – bağışıklık sisteminin aşırı tepki vererek romatizmal süreci başlatması.

🔹Travmadan Sonra Eklemde Ne Olur?

Travma anında eklem içindeki yapıların kaderi saniyeler içinde değişir.

Şekil 1. Travma sonrası eklemde gelişen akut ve kronik artrit sürecin zaman çizelgesi

Travmadan hemen sonra:

• Hücreler nekroza uğrar, kıkırdak şişer.

• Kollajen lifleri yırtılır, glikozaminoglikan (GAG) kaybı olur.

• Küçük damarlar yırtıldığı için hemartroz (eklem içi kanama) gelişir.

İlk saatlerde başlayan akut fazda (PTA):

• Kondrosit adı verilen kıkırdak hücrelerinde apoptoz (programlı ölüm) başlar.

• Lökositler (beyaz kan hücreleri) eklem sıvısına göç eder.

• İltihap aracısı moleküller (sitokinler) – özellikle IL-1, IL-6, IL-8 ve TNF-α – hızla yükselir.

• Kıkırdağın kayganlığını sağlayan lubrisin azalır.

Bu dönemde ortaya çıkan sitokin fırtınası, yalnızca ağrıdan değil, ilerleyen dönemde kıkırdak yıkımından da sorumludur. Bazı kişilerde iltihap birkaç hafta içinde sönerek tamamen iyileşir. Ancak bazen süreç “kendiliğinden iyileşme” göstermez; haftalar içinde asemptomatik evreye girer ve yıllar sonra kronik hastalık olarak geri döner.

Şekil 2: Eklem yaralanması sonrası ani ve akut evrelerde gelişen hasar mekanizmaları.

Eklem yaralanması sonrası kırmızı kan hücreleri, pıhtılaşma ürünleri ve hücre artıkları eklem sıvısına karışır. Bu materyaller bağışıklık sistemini “tehlike sinyali” olarak uyarır.

• Sitokinler (IL-1, IL-6, IL-8, TNF) → İltihabı başlatır.

• Metalloproteinazlar (MMP-1, -3, -13) → Kıkırdağı parçalayan enzimlerdir.

• Reaktif oksidan türleri (O₂⁻) → Hücrelere doğrudan hasar verir.

Kısacası, eklem içinde hem mekanik hem biyokimyasal bir “yangın” başlar. Bu yangın kontrol edilmezse, yıllar içinde kıkırdak tamamen incelir, kemik yüzeyleri sürtünmeye başlar — yani kireçlenme gelişir.

🔹 Travma Romatizmayı Tetikleyebilir mi?

Evet, bazı durumlarda travma yalnızca eklem hasarıyla kalmaz, otoimmün (bağışıklık kaynaklı) romatizmal hastalıkları da tetikleyebilir.

Fiziksel travma geçmişi, kronik iltihaplı artrit hastalarının %2–25’inde görülür. Travma, özellikle gut veya yalancı gut hastalarında kristal dökülmesine yol açarak yeni atakları başlatabilir.

Daha da ilginci araştırmalar travma romatoid artrit (RA), spondiloartrit ve özellikle sedef romatizması (PsA) gibi otoimmün hastalıkların başlamasında da rol oynayabileceğini gösteriyor.

🔹 “Derin Koebner” Fenomeni: Travma, Romatizmanın Fitilini Ateşleyebilir

Sedef hastalığı olanlarda ciltte çizik veya yara çıkan yerde yeni lezyon oluşmasına “Koebner fenomeni” denir. Benzer şekilde, eklem ya da bağ dokusundaki travma da derinde benzer bir süreci başlatabilir. Bu duruma “derin Koebner fenomeni” adı verilir.

Travma, tendon ve bağların kemiğe tutunduğu alanlarda (entez bölgelerinde) bağışıklık hücrelerini aktive eder. Genetik olarak yatkın bireylerde (örneğin HLA-B27 taşıyıcılarında veya sedef hastalarında) bu süreç psoriatik artrit veya spondiloartrit gibi romatizmal hastalıkların başlamasına yol açabilir.

🔹 Ne Zaman Romatoloğa Başvurmalı?

Travma sonrası:

• Ağrı ve şişlik 6 aydan uzun sürdüyse,

• Sabah tutukluğu 30 dakikadan fazla sürüyorsa,

• Gece ağrısı veya istirahatte ağrı varsa,

• Sedef hastalığı, HLA-B27 pozitifliği ya da ailede romatizma öyküsü bulunuyorsa,

  bir romatoloji değerlendirmesi gerekir.

💊 Tedavi Yaklaşımları

1️⃣ Akut Dönem (Travmadan Hemen Sonra)

İlk aşamada hedef, mekanik hasarı ve iltihabı sınırlamaktır:

• İstirahat, soğuk uygulama, bandaj/kompresyon

• Non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID’ler)

• Gerekirse eklem sıvısının boşaltılması

  Bu dönem genellikle ortopedi takibinde yürütülür.

2️⃣ Romatizmal Süreç Saptanırsa

Eğer iltihap geçmiyor ve eklemde sıvı artışı devam ediyorsa:

• Tek başına ağrı kesici yeterli olmaz.

• Gerektiğinde kortizon enjeksiyonu veya kısa süreli sistemik kullanım gerekir.

• Uzun vadede DMARD veya biyolojik ilaçlar ile bağışıklık yanıtı kontrol altına alınır.

3️⃣ Yeni Araştırmalar: Erken Müdahale

Son yıllardaki deneysel çalışmalar, travmadan hemen sonra IL-1 adlı iltihap molekülünün baskılanmasının, kronik artrit gelişimini engelleyebileceğini gösteriyor. Erken dönemde yapılacak lokal anti-sitokin tedavileri, gelecekte “kireçlenmeyi önleyici” yaklaşım haline gelebilir.

🔹Sonuç: Küçük Bir Darbe, Büyük Bir Ders

Post-travmatik artrit, basit bir burkulmanın ötesinde, bağışıklık ve onarım sistemlerinin dengesini bozan karmaşık bir süreçtir. Travmayı izleyen haftalarda geçmeyen şişlik veya ağrı, “normal iyileşme” değildir. Erken tanı ve uygun takip, hem kalıcı kireçlenmeyi hem de yeni bir romatizmanın başlamasını önleyebilir.

Bu nedenle travmaları hafife almayın; eklem uzun süre sessiz kalmaz — travmayı hatırlar.

Kaynaklar

1. Punzi L, et al. Post-traumatic arthritis: pathogenic mechanisms and role of inflammation. RMD Open. 2016.

   
   

2. Muhsen A, et al. The association between physical trauma and autoimmune articular and dermatological disorders. Autoimmunity Reviews. 2025.

   
   

3. Karateev A, et al. Post-traumatic osteoarthritis: pathogenesis and clinical picture. Modern Rheumatology Journal. 2023.

4. Swärd P, et al. Cytokine changes in acute knee injury. Osteoarthritis & Cartilage. 2012.

   
   

5. Furman BD, et al. IL-1 inhibition prevents post-traumatic arthritis. Arthritis Research & Therapy. 2014.

   
   

6. Olivieri I, et al. Role of trauma in psoriatic arthritis. Journal of Rheumatology. 2008.