Ankilozan Spondilit (AS) ve tedavisinde kullanılan ilaçların COVID-19 (Corona virüs hastalığı 2019) riski üzerindeki etkisi hakkında elimizde henüz kesin bir bilgi yoktur. Bu nedenle burada vereceğim bilgiler daha önceki dönemlerde yapılan araştırmaların sonuçlarından yapılan çıkarımlara dayanmaktadır. Her gün ortaya çıkan yeni bilgilere göre güncelleme gerekebilir.
Hemen başta AS hastalarına iyi haberi vereyim. AS hastalığının tek başına COVID-19 enfeksiyonuna yakalanmak ya da şiddetli hastalık geçirmek için bir risk faktörü olduğunu düşünmek için elde bir neden yoktur. Ama, tedavide kullanılan ilaçlardan bazılarının riski oluşturması mümkündür. Ayrıca hatırlamak gerekir ki herkeste olduğu gibi AS hastalarında da; yaş, sigara, eşlik eden böbrek hastalığı, kronik akciğer hastalığı diyabet gibi faktörler riski artırır. Bu faktörlerden değiştirilebilecek olan tek faktörün sigara olduğunu fark ettiğinizi umuyorum.
AS sık olarak otoimmün bir hastalık olarak anılsa da, gerçekte kronik inflamatuar bir hastalıktır [1]; tedavisinde kullanılan ilaçlar da anti-inflamatuar ilaçlardır. Tedavide en sık kullanılan ilaçlar ağrı kesici diye de bilinen Brufen, Endol, Majezik, Naprosyn Meloks, Voltaren, Celebreks gibi non-steroid anti-inflamatuar ilaçlardır (NSAİİ). Bu ilaçların bağışıklık sistemi üzerinde baskılayıcı bir etkisi yoktur. Ancak, Fransa’da, COVID-19 enfeksiyonuna yakalanan hastalarda enfeksiyon sırasında gerekli olmadıkça bu ilaçların kullanılmaması tavsiye edilmektedir.
Bilindiği üzere, eklem tutulumu olan AS hastalarında NSAİİ’ye ek olarak salazopyrine (SZP) ve methotreksat (MTX) gibi ilaçlar kullanılır. Bu ilaçların immün sistem üzerinde etkileri olmakla birlikte, artrit tedavisi üzerindeki yararlı etkileri anti-inflamatuar etkilerinden kaynaklanır [2, 3]. Bir başka değişle romatizma tedavisinde kullanıldıkları dozlarda immünosüpresif değillerdir. Yakın zamanda 4786 hastayı kapsayan plasebo kontrollü bir kardiyoloji çalışmasında MTX kullanımı ile enfeksiyon riskinde bir artış görülmemiştir [4].
Kortizon ve biyolojik ilaçlar ise viral enfeksiyonlar dahil, enfeksiyon riskini artırabilirler. Kortizon, AS’li hastalarda periferik eklem tutuluşu dışında nadiren kullanılır. Enfeksiyon riskinde önemli derecede artış prednizon eşdeğeri kortizonun ortalama 10 mg/gün dozunda kullanılması ve kümülatif dozun 700 mg'ı aştığı durumlarda ortaya çıkar [5]. Bu elbette daha düşük dozlarda risk oluşturmaz anlamına gelmez. Bu nedenle hastalık aktivitesi, yani şikayetleri iyi durumda olan hastalar COVID-19 salgını döneminde kullandıkları kortizon dozunu doktorlarına danışarak mümkünse azaltmaya çalışmalıdır. Doz azaltırken dikkatli olunmalı, şikayetler başlarsa o dozda kalınmalı veya bir önceki doza dönülmelidir.Aksi tdirse hastalık alevlenebilir. Bu arada COVID-19 enfeksiyonu sırasındaki bazı ciddi hastaların tedavisinde kortizonun da kullanıldığını belirteyim.
Dikkatli olunması gereken bir başka grup ilaç biyolojik ilaçlardır. Bu ilaçları kullanan hastalarda enfeksiyonların daha sık görüldüğünü biliyoruz. Ama, bunlar genellikle fırsatçı dediğimiz türden bakteri mantar enfeksiyonlarıdır. Hepatit B, Hepatit C, Herpes Zoster, Sitomegalovirüs gibi bazı viral enfeksiyonlar biyolojik ilaç kullanımı altında reaktive olabilirler [6]. Bunların dışında diğer virüs enfeksiyonlarına yatkınlık yaptığına dair elimizde bir kanıt yoktur. Örneğin HIV ile enfekte hastaların biyolojik ilaçlar ile tedaviyi iyi tolere ettiğini biliyoruz.
Bu nedenlerle COVID-19 riski nedeniyle hastaların biyolojik ilaçlar dahil, aldıkları ilaçları kesmesi gerekmemektedir. Türkiye Romatoloji Derneği’nin ve dünyadaki belli başlı birçok romatoloji derneğinin görüşü de bu doğrultudadır. Öte yandan, biyolojik ilaç gibi ilaçları yeni başlama durumunda olan hastaların, bu kararlarını birkaç ay ötelemeleri yanlış olmaz. Biyolojik ilaç altında yakınmaları uzun zamandır iyi durumda olan hastalar da hekimleri ile görüşerek doz aralıklarını açabilir veya aldıkları dozu azaltabilirler.
Bu genel bilgiler içinde yanıtlarını bulamadığınız özel sorular mutlak vardır. Bu tip sorularınızın yanıtını sizin durumunuzu en iyi bilen kendi hekiminizden alabilirsiniz. Çünkü, kişiye özgü soruların yanıtları hastanın özelliklerine ve durumuna göre değişebilir
Referanslar:
1. Zambrano-Zaragoza, J.F., et al., Ankylosing spondylitis: from cells to genes. Int J Inflam, 2013. 2013: p. 501653.
2. Friedman, B. and B. Cronstein, Methotrexate mechanism in treatment of rheumatoid arthritis. Joint Bone Spine, 2019. 86(3): p. 301-307.
3. Morabito, L., et al., Methotrexate and sulfasalazine promote adenosine release by a mechanism that requires ecto-5'-nucleotidase-mediated conversion of adenine nucleotides. J Clin Invest, 1998. 101(2): p. 295-300.
4. Ridker, P.M., et al., Low-Dose Methotrexate for the Prevention of Atherosclerotic Events. N Engl J Med, 2019. 380(8): p. 752-762.
5. Stuck, A.E., C.E. Minder, and F.J. Frey, Risk of infectious complications in patients taking glucocorticosteroids. Rev Infect Dis, 1989. 11(6): p. 954-63.
6. Strong, J. and D.W. Zochodne, Seronegative myasthenia gravis and human immunodeficiency virus infection: response to intravenous gamma globulin and prednisone. Can J Neurol Sci, 1998. 25(3): p. 254-6.